Afgelopen april en maart heb ik onder meer Na de oorlog – Een geschiedenis van Europa sinds 1945 (2005) van Tony Judt gelezen. Een boek met een titel die geen verdere uitleg behoeft, een boek van net iets meer dan duizend pagina’s dat als een kloeke baksteen in de hand ligt.
Naast één feitelijke fout – Willy Claes is nooit premier van België geweest – vond ik in het boek net geen twee dozijn mij onbekende woorden. Ter lering en vermaak heb ik die netjes opgezocht in het Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal.
Omdat kennis in tegenstelling tot pakweg een zak chips met picklessmaak niet gehalveerd wordt door haar te delen, vindt u hieronder een handzaam overzicht. Doe er uw voordeel mee!
Zoentjes,
Geert
De pagina: 20
De zin: “Een irenisch, vreedzaam continent was ‘als een feniks’ herrezen uit de as van zijn moorddadige – suïcidale – verleden.”
Het woord: irenisch.
De betekenis: vredestichtend, bemiddelend.
De pagina: 21
De zin: “In de slagschaduw van de geschiedenis voerden de West-Europese leiders sociale hervormingen door en bouwden ze nieuwe instituties op – als een profylaxe tegen het verleden.”
Het woord: profylaxe.
De betekenis: voorbehoeding, voorkoming van ziekten.
De pagina: 107
De zin: “Bovendien is in de loop der tijden duidelijk geworden dat enkele actuariële veronderstellingen die de NHS schragen – zoals de optimistische verwachting dat er volledige werkgelegenheid zou zijn – op z’n minst kortzichtig waren.”
Het woord: actuarieel.
De betekenis: van een actuaris.
Oké maar wat is een actuaris dan: wiskundig adviseur, wiskundige bij een verzekeringsmaatschappij die de premies berekent en de reserve vaststelt.
De pagina: 108
De zin: “Waarom waren de Europeanen eigenlijk bereid zoveel geld uit te geven aan sociale verzekeringen en andere langetermijnvoorzieningen in een periode waarin het leven hard was en de materiële schaarste endemisch?”
Het woord: endemisch.
De betekenis: in een bep. gebied voortdurend als ziekte aanwezig.
Nota bene: deze term kwam meermaals terug in het boek.
De pagina: 159-160
De zin: “Een glacis op de westgrens, een brede strook waar met name de Duitsers doorheen zouden moeten als ze Rusland wilden aanvallen, werd van vitaal belang geacht voor de veiligheid van het land.”
Het woord: glacis.
De betekenis: aardglooiing op het voorterrein van een fort, een vesting enz.
De pagina: 184-185
De zin: “De nadruk van de naoorlogse regeringen-Beneš op de planeconomie, het staatseigendom en hard werken deed in elk geval één Franse journalist in mei 1947 denken aan de retoriek en sfeer van het vroegere stachanovisme.”
Het woord: stachanovisme.
De betekenis: systeem van officiële erkenning van prestaties die de opdracht overtreffen.
De pagina: 188
De zin: “Kortom, Stalin werd steeds meer in verlegenheid gebracht door Tito’s combinatie van Joegoslavisch irredentisme en revolutionaire geestdrift.”
Het woord: irredentisme.
De betekenis: het streven naar hereniging van die delen van een volksgemeenschap die door de historische ontwikkeling van het stamland gescheiden zijn, met dit land.
Nota bene: als adjectief (irredentisch) ook gebruikt op pagina 843 en 859.
De pagina: 256
De zin: “De apocalyptische drang van de fascisten, hun roep om gewelddadige ‘definitieve’ oplossingen – alsof echte verandering alleen mogelijk is door het oude met wortel en al uit te rukken –, de afkeer van de compromissen en ‘hypocrisie’ van de liberale democratie, het enthousiasme voor manicheïstische keuzen (alles of niets, revolutie of decadentie): al deze impulsen konden extreemlinks net zo goed van dienst zijn, en zouden dat na 1945 ook inderdaad zijn.
Het woord: manicheïstisch.
De betekenis: van, betreffende, volgens het manicheïsme of de manicheeërs.
Oké maar wat is dat manicheïsme dan: dualistische, gnostische leer die twee goddelijke wezens of beginsels, een goed (het licht) en een kwaad (de duisternis) aannam.
De pagina: 283
De zin: “Vergeleken met de verarmde West-Europese gewesten leek Amerika een economische veelvraat en een culturele obscurantist – een dodelijke combinatie.”
Het woord: obscurantist.
De betekenis: obscurant.
Oké maar wat is een obscurant dan: vijand of tegenstander van beschaving en verlichting.
De pagina: 292
De zin: “Een weldoordachte mix van religie, civiel gezag en de herdenking van de overwinning versterkte het spirituele en mnemonieke monopolie.”
Het woord: mnemoniek
De betekenis: mnemotechniek
Oké maar wat is die mnemotechniek dan: methode om met allerlei hulpmiddelen voorstellingen met elkaar in verband te brengen en zo het geheugen te ondersteunen
Nota bene: Lang geleden dat ik nog aan Johnny Mnemonic had gedacht.
De pagina: 516
De zin: “De menigte die op 30 mei over de Champs Elysées liep logenstrafte de bewering van links dat de autoriteiten alle controle hadden verloren.
Het woord: logenstraffen.
De betekenis: de onwaarheid of onjuistheid doen blijken van.
Nota bene: ook gebruik op pagina 795.
De pagina: 574
De zin: “Sommige landen deden niet mee, zoals Groot-Brittannië, waar Labourpremier James Callaghan terecht aannam dat het EMS zijn land zou weerhouden van reflatie ter bestrijding van de werkloosheid.”
Het woord: reflatie.
De betekenis: geheel van maatregelen ter stimulering van de geldcirculatie, waardoor een voorafgaande deflatie of inflatie geheel of ten dele ongedaan wordt gemaakt.
De pagina: 629
De zin: “De staatsgreep van de kolonels was een klassiek pronunciamento.”
Het woord: pronunciamento.
De betekenis: manifest tegen de regering, tevens sein tot de opstand.
De pagina: 686
De zin: “De jaren van Mitterand begonnen daarom met ambitieuze, radicale plannen, te weten een combinatie van de moraal versterkende en te lang achtergebleven sociale hervormingen (waarvan de afschaffing van de doodstraf de opvallendste was) en een fantasmagorisch programma van ‘antikapitalistische’ wetgeving.
Het woord: fantasmagorisch.
De betekenis: van de aard van, berustend op fantasmagorie.
Oké maar wat is een fantasmagorie dan: spookachtige, aan de fantasie ontsproten voorstellingen.
De pagina: 686 (bis)
De zin: “In het eerste jaar van zijn regering naastte eerste minister Pierre Mauroy 36 banken, twee grote financiële instellingen, vijf van de grootste industriële bedrijven van Frankrijk (waaronder Thompson-Brandt, de grootste producent van elektrische en elektronische apparatuur van het land) en Usinor en Sacilor, de ijzer- en staalgiganten van Frankrijk.”
Het woord: naasten.
De betekenis: wederrechtelijk in bezit nemen, zich toe-eigenen.
De pagina: 705
De zin: “Bovendien vereisen de constitutionele rechten van mensen qualitate qua dat formeel wordt erkend dat die mensen zelf ook bestaan, compleet met aanspraken op elkaar en de gemeenschap.”
Het woord: qualitate qua.
De betekenis: ambtshalve.
De pagina: 811
De zin: “Als dit soort mannen in het verleden hun kongsi’s in het Kremlin uitvoerden, werden ze voor het publiek weggehouden en waren ze uitsluitend van heel ver weg te zien als ze kwamen toekijken bij openbare ceremonies.”
Het woord: kongsi.
De betekenis: club, kliek die gemeenschappelijk voordeel wil behalen.
Nota bene: staat in het woordenboek als kongsie.
De pagina: 861
De zin: “Atavisme heeft geen respect voor grenzen.”
Het woord: atavisme.
De betekenis: het opduiken bij een nakomeling van een kenmerk dat vroegere generaties bezaten, maar in tussenliggende generaties niet (meer) voorkwam.
Nota bene: eerder diezelfde pagina ook gebruikt in zijn adjectiefvorm (atavistisch).
De pagina: 971
De zin: “In West-Europa was de gispende functie van de intellectueel nog niet helemaal verdwenen – lezers van Duitse en Franse kwaliteitskranten werden nog altijd af en toe onderworpen aan woedende politieke preken van Günter Grass of Régis Debray –, maar het ontbrak ze aan een doelwit.”
Het woord: gispen.
De betekenis: berispen, hekelen, laken.
De pagina: 984
De zin: “Gemeten naar productiviteit per uur bleef het land bij voortduring achter bij zijn ‘sclerotische’, aan regels gebonden EU-partners.”
Het woord: sclerotisch.
De betekenis: verhard.
